Matcha và vai trò của vùng trồng trong chất lượng trà
Trong thế giới trà Nhật Bản, matcha không chỉ là một sản phẩm tiêu dùng mà còn là kết tinh của triết lý sống, văn hóa và nghệ thuật. Được làm từ lá trà non đã trải qua quy trình che nắng kỹ lưỡng – gọi là tencha, matcha mang theo mình toàn bộ dưỡng chất và hương vị đậm đà của cây trà, từ vị umami ngọt dịu đến hậu đắng thanh thoát đặc trưng.
Tuy nhiên, không phải mọi loại matcha đều có chất lượng như nhau. Một trong những yếu tố quan trọng nhất quyết định đến màu sắc, hương vị và cấu trúc bột matcha chính là vùng trồng – nơi hội tụ của thổ nhưỡng, khí hậu, độ cao, kỹ thuật canh tác và kinh nghiệm địa phương.
Ở Nhật Bản, các vùng trồng trà có truyền thống lâu đời thường phát triển song song với nghệ thuật trà đạo, từ đó hình thành nên những tiêu chuẩn rất khắt khe trong quá trình sản xuất. Việc chọn đúng giống trà (cultivar), che phủ cây trà trước thu hoạch, thời điểm hái lá, quy trình hấp, sấy, nghiền… đều được thực hiện chính xác đến từng chi tiết. Và mỗi vùng lại có cách riêng để định hình phong cách matcha của mình.
Chính vì vậy, nói đến matcha, không thể chỉ nói đến nguyên liệu hay quy trình sản xuất, mà còn phải nói đến địa danh. Một địa danh trồng trà không chỉ là nơi sản sinh ra nguyên liệu, mà còn là bảo chứng cho uy tín và chất lượng của loại trà ấy trên bản đồ thế giới. Từ Uji với bề dày lịch sử hàng trăm năm đến Nishio – biểu tượng của matcha hiện đại hóa, hành trình của mỗi vùng đất đã góp phần viết nên danh tiếng toàn cầu của matcha Nhật Bản.
Uji – Cái nôi của matcha truyền thống
Nhắc đến matcha thượng hạng, gần như mọi tín đồ trà đều nghĩ đến Uji – vùng đất nhỏ thuộc tỉnh Kyoto, nơi được xem là cái nôi của nghệ thuật trà đạo Nhật Bản. Trà Uji không chỉ là sản phẩm của đất và nước mà còn là kết quả của một truyền thống trồng và chế biến trà kéo dài suốt hơn 800 năm, bắt đầu từ thời Kamakura.
Điểm nổi bật của matcha Uji nằm ở chất lượng nguyên liệu và quy trình thủ công tinh tế. Các cây trà ở đây được canh tác trên những sườn đồi thoai thoải, nơi sương mù dày đặc và lượng mưa ổn định giúp lá trà giữ được hàm lượng amino acid cao – yếu tố tạo nên vị umami đặc trưng. Trước khi thu hoạch, cây trà được che phủ khoảng 3 tuần để làm chậm quá trình quang hợp, tăng lượng lục lạp và giữ lại màu xanh rực rỡ cho lá.
Matcha Uji thường có màu xanh ngọc lục bảo bắt mắt, kết cấu mịn như phấn và hương thơm nhẹ nhàng, thanh khiết. Khi pha lên, lớp bọt mịn tạo thành từ bột mịn và kỹ thuật đánh đúng cách sẽ tạo cảm giác êm dịu nơi đầu lưỡi, hậu vị kéo dài với chút ngọt nhẹ tự nhiên.
Trà matcha Uji được chia làm nhiều cấp độ – từ loại dùng trong nghi thức trà đạo (koicha), đến loại dùng pha đồ uống hay làm bánh (usucha hoặc culinary grade). Những thương hiệu nổi tiếng như Marukyu-Koyamaen, Tsujiri hay Ippodo đều xuất phát từ Uji, góp phần gìn giữ và lan tỏa danh tiếng matcha Nhật Bản ra toàn thế giới.
Về giá cả, matcha Uji có mức giá khá cao so với các loại matcha thông thường. Một hộp nhỏ 30g loại thượng hạng có thể dao động từ 800.000 đến hơn 1 triệu đồng, tùy vào giống trà, cấp độ và thương hiệu. Mức giá này phản ánh sự khắt khe trong tiêu chuẩn sản xuất và chất lượng hảo hạng của sản phẩm – vốn được ví như “trà dành cho nghi lễ”.
Nishio – Vùng đất của những nông trại chuyên canh matcha
Nếu Uji mang vẻ cổ kính và truyền thống thì Nishio – một thành phố nhỏ thuộc tỉnh Aichi – lại đại diện cho tinh thần chuyên canh hiện đại và quy mô lớn của ngành matcha Nhật Bản. Dù chỉ chiếm diện tích nhỏ, Nishio hiện là nơi sản xuất hơn 60% tổng sản lượng matcha trong nước, trở thành đối trọng thực sự với Uji về mặt sản lượng và chất lượng.
Điều làm nên tên tuổi matcha Nishio không chỉ nằm ở quy mô mà còn ở sự đồng bộ hóa từ khâu trồng trọt đến chế biến. Nơi đây sở hữu loại đất tơi xốp, giàu khoáng chất và nguồn nước tinh khiết, rất phù hợp cho việc trồng giống trà Tencha – nguyên liệu chính để làm matcha. Không chỉ vậy, các trang trại tại Nishio còn áp dụng kỹ thuật che phủ cây trà kỹ lưỡng từ 20–30 ngày trước thu hoạch, giúp lá trà giữ được vị ngọt và màu xanh đậm.
Matcha Nishio thường có màu xanh đậm hơn, hương vị đằm và hậu vị ít đắng. So với Uji, matcha tại đây phù hợp hơn với các sản phẩm ứng dụng như latte, bánh kẹo, kem hoặc pha uống hằng ngày, nhờ mức giá hợp lý và sản lượng ổn định quanh năm.
Một điểm đặc biệt của Nishio là sự gắn kết chặt chẽ giữa nông dân, nhà máy chế biến và các thương hiệu xuất khẩu. Điều này cho phép họ đảm bảo chất lượng đồng đều, minh bạch về nguồn gốc và đáp ứng được các tiêu chuẩn quốc tế. Một số thương hiệu tiêu biểu đến từ Nishio như Aiya, AOI Tea Company... đều đã có mặt trên nhiều thị trường lớn như Mỹ, EU hay Đông Nam Á. Matcha Nishio có biên độ rộng, từ các loại cao cấp dùng uống trực tiếp (từ 400.000–800.000 đồng/30g) đến các dòng giá mềm hơn cho chế biến thực phẩm. Chính sự đa dạng này khiến matcha Nishio trở thành lựa chọn phổ biến với cả người tiêu dùng đại chúng lẫn các nhà hàng, quán cà phê đang chạy theo xu hướng "matcha hóa" thực đơn.
Những vùng trồng matcha khác và sự đa dạng thị trường
Bên cạnh Uji và Nishio, một số vùng khác như Shizuoka, Kagoshima hay Fukuoka cũng đang nổi lên như những địa phương trồng trà matcha tiềm năng tại Nhật Bản. Shizuoka – vốn nổi tiếng với sản lượng trà xanh lớn nhất Nhật – ngày càng chú trọng đến sản xuất matcha với quy trình hiện đại, hướng đến xuất khẩu. Trong khi đó, Kagoshima, nhờ điều kiện khí hậu ấm áp, có thể thu hoạch sớm hơn, cung cấp matcha tươi quanh năm cho thị trường nội địa và quốc tế.
Các vùng này thường tập trung vào matcha cấp culinary – dùng trong chế biến thực phẩm, đồ uống, với mức giá mềm hơn so với Uji hay Nishio. Giá trung bình dao động từ 150.000–350.000 đồng/30g, phù hợp với nhu cầu sử dụng đại trà, đặc biệt trong ngành F&B.
Việc mở rộng vùng trồng và đa dạng hóa phân khúc giúp matcha Nhật Bản giữ vững vị thế trên thị trường quốc tế, đồng thời tạo điều kiện cho người tiêu dùng có nhiều lựa chọn phù hợp với túi tiền và mục đích sử dụng khác nhau – từ pha trà uống truyền thống đến chế biến món tráng miệng hiện đại.
Hành trình của matcha Nhật Bản không chỉ là câu chuyện về thổ nhưỡng hay kỹ thuật canh tác, mà còn phản ánh cả một nền văn hóa thưởng trà sâu sắc và bền vững. Sự đa dạng về vùng trồng, chất lượng và giá cả đã giúp matcha không chỉ giữ được bản sắc truyền thống mà còn lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống hiện đại – từ nghi lễ trà đạo đến ly latte giữa thành phố bận rộn.
Mai Hương